Những chuyển biến xã hội làm thay đổi hoạt động du lịch. Khái niệm mới đầy thú vị trong ngành Du lịch ra đời đã đặt ra nhiều thách thức cho các quốc gia và doanh nghiệp trong việc làm sao để thu hút du khách và phát triển ngành du lịch phục vụ cho nền kinh tế nói chung.

Thuật ngữ mới: không gian du lịch

Để hiểu rõ khái niệm ngành Du lịch nói chung và không gian du lịch nói riêng, chúng ta cũng phải hiểu về khái niệm “không gian xã hội” là tập hợp các yếu tố được lấy từ nhiều không gian khác như địa hình, sinh học, kinh tế, nhân khẩu học, văn hóa và chủng tộc hay bao gồm các cảm xúc và ý tưởng tưởng tượng của các cá nhân về biểu tượng không gian bao quanh chúng và các mối quan hệ mà nó gợi lên.

Giáo sư Więckowski cho biết mặc dù không giải thích “hiện tượng du lịch” thực sự là gì và cách hiểu về khái niệm này ngày càng trở nên trực quan nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu đều thống nhất rằng không gian du lịch là một không gian con của không gian địa lý chung, tức là được tạo thành từ các thành phần tự nhiên và xã hội.

Một khái niệm bao quát, gồm tất cả các biểu hiện của du lịch xảy ra trong một khu vực nhất định, không gian du lịch có thể được xác định trên cơ sở đặc điểm du lịch và có thể hiểu là khu vực tạo ra, phân phối và tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ du lịch. Tùy thuộc vào cách sử dụng, nó có thể được chia thành không gian đích (tiếp nhận), không gian chuyển tiếp, không gian theo mùa, không gian hàng năm và không gian chuyên biệt hoặc đa chức năng.

Một số nhà nghiên cứu cũng sử dụng tiêu chí chức năng tức là mỗi khu vực nơi các chức năng du lịch phát triển hoặc tồn tại các biểu hiện khác của du lịch là không gian du lịch.

Như trong bất kỳ lĩnh vực nào, du lịch cũng sử dụng các yếu tố như môi trường tự nhiên, đầu tư, di sản lịch sử, góp phần chuyển đổi các yếu tố hiện có và tạo ra những yếu tố mới. Du lịch được hình thành bởi một số khía cạnh, bao gồm các quyết định của du khách về địa điểm, điểm đến, thời gian lưu trú và các lựa chọn tự nguyện.

Tuy nhiên, những yếu tố trên đang tiếp tục thay đổi. Du khách ngày nay không còn thụ động nữa mà ngày càng muốn được phục vụ và thỏa mãn những nhu cầu cá nhân, động cơ và sở thích cụ thể trong các trải nghiệm và thời gian giải trí.

Như vậy, những lĩnh vực kém tiềm năng, không đổi mới thì mất khách, còn nơi nào phát triển năng động, bắt kịp xu hướng thì thu hút du khách. Hiện nay, do tác động của xã hội và kinh tế thay đổi, một mô hình du lịch tích cực và cá nhân hóa có khuynh hướng chiếm ưu thế trong các xã hội hậu công nghiệp.

Bốn chiều kích của không gian du lịch

Theo nhiều nhà nghiên cứu, mô hình của kỷ nguyên hậu công nghiệp đã, đang và sẽ hướng tới ý nghĩa, sự mới lạ và bản sắc. Mô hình theo bốn chữ A đầu trong tiếng Anh là Attractions – Điểm tham quan, Accommodation – Tiện nghi, Accoomodation – Nơi lưu trú và Access – Khả năng tiếp cận đã chiếm ưu thế.

Trong khi đó, mô hình du lịch 3S (Sun – Mặt trời, Sea – Biển và Sand – Cát) đã suy giảm và thay thế bằng mô hình 3E (Entertainment – Giải trí, Excitement – Phấn khích và Education – Giáo dục).

Những thay đổi này không đột ngột và không xảy ra ở cùng một mức độ trong tất cả các quốc gia hoặc trong toàn bộ xã hội trong một quốc gia. Tuy nhiên, chúng để lại hậu quả đối với các khu vực tiếp nhận khách du lịch.

Điều quan trọng nhất trong du lịch truyền thống là các yếu tố tự nhiên và văn hóa (cũng như cơ sở hạ tầng du lịch) thì hiện nay, các yếu tố không mang tính đặc trưng của du lịch truyền thống đang ngày càng được coi trọng. Nói đơn giản, chúng có thể được xác định bởi khía cạnh phi vật chất như tham dự một sự kiện, tham gia đời sống cộng đồng, thích thú với bầu không khí của một địa điểm.

Sau khi phân tích và thảo luận các định nghĩa khác nhau của các nhà nghiên cứu, Giáo sư Więckowski đúc kết khái niệm về không gian du lịch với bốn yếu tố, gồm không gian vật lý, không gian cho người sử dụng, không gian nhận thức và không gian chức năng(xem hình 2).

Hiện nay, ngay cả khi diễn ra lẻ tẻ, hoạt động du lịch vẫn tồn tại với các mức độ và cường độ khác nhau gần như ở khắp mọi nơi. Sẽ rất khó để tìm được một địa điểm du lịch được hiểu là một địa điểm hoặc khu vực mà chưa có du khách nào đặt chân tới.

Do đó, điều quan trọng là phải xác định xem một hoạt động nhất định có liên quan đến du lịch hay có một số hoạt động khác hay không, tính chất và tính thời vụ của nó là gì. Điều này cũng đặt ra câu hỏi liệu một khu vực có thể được coi là không gian du lịch vào những thời điểm không có du khách du lịch ở đó như trái mùa chẳng hạn.

Du khách góp phần định hình không gian du lịch

Hoạt động của không gian du lịch không chỉ phụ thuộc vào chất lượng của nó và lời đề nghị hay chào mời được chuẩn bị sẵn mà còn dựa vào chính du khách – những người sử dụng không gian theo cách riêng của bản thân với nhu cầu và khả năng sử dụng thời gian nhàn rỗi.

Những chuyển biến xã hội làm thay đổi không gian du lịch và còn rất nhiều câu hỏi ngày càng khó trả lời. Làm thế nào người ta có thể xác định các không gian đa chức năng độc đáo trong hoạt động du lịch?

Sự hiện diện của du khách với tư cách là người sử dụng chính của không gian du lịch có phải là yếu tố đủ để phân biệt không gian đó với các loại khác như không gian phi du lịch ? Sự có mặt của du khách trong không gian du lịch nên được xác định như thế nào với các yếu tố như thời gian lưu trú tạm thời hoặc theo mùa?

Không gian du lịch không chỉ là một phần của bề mặt trái đất có chức năng du lịch mà còn là một mạng lưới phức tạp của các yếu tố như sự hiện diện của du khách, cơ sở hạ tầng họ sử dụng, địa điểm viếng đến thăm, cách thức “đánh dấu” những địa điểm đó và dịch vụ du lịch của nhà cung cấp dịch vụ, chủ sở hữu, người quản lý và người sáng tạo mà còn là một mạng lưới những ý tưởng, sự tưởng tượng và trải nghiệm.

Từ đây có thể thấy rằng; thách thức của các quốc gia và doanh nghiệp trong việc thu hút du khách và phát triển ngành Du lịch phục vụ cho nền kinh tế nói chung sẽ là làm sao nắm bắt, mở rộng, sáng tạo và khai thác không gian du lịch trong một thế giới vận động linh hoạt, thay đổi cũng những khái niệm ngày càng khó nắm bắt và khó định nghĩa này.